Dziurawiec zwyczajny – właściwości, zastosowanie i przeciwwskazania

Michał Mazik

Hypericum perforatum – łacińska nazwa dziurawca

Dziurawiec zwyczajny ma wiele potocznych nazw: świętojańskie ziele, krzyżowe ziele, dzwonki Panny Marii, ziele św. Jana, antonik i krewka Matki Boskiej. Jednakże w ziołolecznictwie korzysta się z nazwy łacińskiej Hypericum perforatum. Ostatni człon nazwy (gatunkowej) nawiązuje do „perforowanych” liści. Natomiast główny surowiec leczniczy to Hyperici herba, czyli ziele dziurawca (1).

Ziele świętojańskie – ludowa nazwa dziurawca

Ziele świętojańskie to najpopularniejsza nazwa ludowa dziurawca funkcjonująca do dziś. Nadano ją roślinie ze względu na termin kwitnienia. Często zakwita w okolicach święta Jana, czyli 24 czerwca. Podobna nazwa funkcjonuje także w kilku innych krajach, np. w czeskiej gwarze to „bylina svatojanská”.

Hiperycyna – działanie przeciwdepresyjne i fotouczulające

Hiperycyna należy do grupy naftodiantronów i w pewnych obszarach ma działanie zbliżone do antybiotyków. Zwalcza drobnoustroje, dobrze sprawdza się w walce z wirusami. Ma również negatywne działanie – może powodować reakcje alergiczne pod wpływem silnego nasłonecznienia (właściwości fotouczulające). Dlatego w przypadku spożywania wywaru z dziurawca (i innych postaci) trzeba chronić skórę przed prażącym słońcem. Kluczowa w ziołolecznictwie i przemyśle farmakologicznym jest zdolność hiperycyny do hamowania wychwytu zwrotnego neuroprzekaźników – serotoniny, noradrenaliny i dopaminy. W rezultacie ogranicza spadek stężenia powyższych związków w organizmie, tym samym łagodzi objawy depresji i poprawia nastrój.

Flawonoidy – kwercetyna, rutyna i ich działanie przeciwzapalne

Działanie dziurawca zwyczajnego jest wszechstronne m.in. ze względu na zawartość flawonoidów. To barwniki roślinne, które mają silne właściwości antyoksydacyjne, tj. spowalniają reakcje utleniania w organizmie. Wiążą wolne rodniki opóźniając procesy starzenia i ograniczając ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych. Oprócz tego mają właściwości przeciwzapalne. Sprawdzają się pomocniczo przy infekcjach. Kwercetyna zapobiega utlenianiu cholesterolu, a tym samym zmniejsza ryzyko występowania miażdżycy oraz chorób serca i naczyń krwionośnych (5).

Garbniki – działanie ściągające i bakteriostatyczne

Garbniki katechinowe zawarte w zielu dziurawca wykazują silne działanie ściągające i bakteriostatyczne. Tworzą na skórze ochronną warstwę utrudniającą rozwój bakterii. Ograniczają swędzenie i pieczenie skóry (nie dotyczy reakcji fototoksycznej). Zapobiegają mikrokrwawieniom. Zmniejszają stres antyoksydacyjny.

Olejek eteryczny – właściwości antyseptyczne i regenerujące

Związki wchodzące w skład olejku eterycznego dziurawca zwyczajnego mają m.in. działanie regenerujące. W szczególności sprawdzają się w leczeniu drobnych ran, podrażnień, oparzeń i siniaków. Zmniejszają poziom bólu (m.in. przy nerwobólach). Ponadto zwiększają antyseptyczne właściwości dziurawca zwyczajnego. Zwalczają bakterie, grzyby i inne szkodliwe drobnoustroje znajdujące się na skórze i błonach śluzowych.

Działanie na układ nerwowy – uspokajające i przeciwdepresyjne

Stosowanie dziurawca zwyczajnego jest polecane przy obniżonym nastroju, stresie i stanach lękowych. Dziurawiec zwyczajny – suplement jest zalecany przy łagodnych i umiarkowanych stanach depresyjnych. Jednakże w przypadku cięższych przypadków nie odnotowano znaczącego efektu i jest nieefektywny w porównaniu z tradycyjną medycyną – standardowymi lekami (6).

Wpływ na układ pokarmowy – rozkurczowe i wspomagające trawienie

Ziele dziurawca zwyczajnego, podobnie jak większość popularnych roślin leczniczych, działa wspomagająco na trawienie. Zastosowane po posiłku działa rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego. Wykazuje dobroczynne działanie w stanach zapalnych jelit.

Działanie moczopędne i rozkurczowe w leczeniu kamicy moczowej

Dziurawiec zwyczajny ma właściwości moczopędne, a jednocześnie rozkurczowe, co jest ważne w leczeniu schorzeń związanych z zastojem żółci, w kamicy żółciowej i moczowej. Wywar z dziurawca warto pić przy wystąpieniu pierwszych symptomów.

Leczenie bielactwa i wspomaganie fototerapii

Bielactwo (polegające na zaniku pigmentu skóry) jest leczone z zastosowaniem ziela dziurawca. Najczęściej stosuje się preparaty doustne, jednakże warto wspomagać je smarowaniem skóry preparatami, np. olejkiem z dziurawca.

Fototoksyczność – zwiększona wrażliwość na światło słoneczne

Niektóre zioła określa się jako fototoksyczne, należy do nich m.in. dziurawiec zwyczajny. Oznacza to, że regularne stosowanie czy nadmierne dawkowanie wiąże się z ryzykiem objawów podobnych do poparzeń słonecznych oraz zachorowania na zapalenie spojówek (np. latem). Dlatego po zastosowaniu suplementu należy chronić skórę przed bezpośrednim nasłonecznieniem.

Interakcje z lekami – wpływ na cytochrom P450 i metabolizm leków

Dziurawiec zwyczajny wchodzi w interakcje z różnymi lekami, dlatego należy unikać korzystania w przypadku regularnego zażywania leków (np. na stałe – przy nadciśnieniu, cukrzycy, itp.). Opcjonalnie zażywanie zaleca się skonsultować z lekarzem. W największym stopniu jest to skierowane do osób, które przyjmują leki antydepresyjne. Zażywanie leków przeciw depresji równorzędnie z zielem dziurawca (na bazie alkoholu) może spowodować nadmierne wydzielanie przez organizm serotoniny, co skutkuje m.in. wzrostem ciśnienia tętniczego, a nawet halucynacjami. Substancje znajdujące się w nalewkach i ekstraktach alkoholowych wpływają na aktywację izoenzymów cytochromu P450, co oznacza indukcję enzymów metabolizujących leki. Co za tym idzie: substancje aktywne z leków są szybciej usuwane z miejsca ich działania (7). Dotyczy to leków przeciwnowotworowych (cytostatyków), przeciwgrzybicznych, przeciwwirusowych (stosowanych przy HIV), immunosupresyjnych (cyklosporyna, sirolimus, ewerolimus) i wpływających na metabolizm wątroby.  Dodatkowo dziurawiec zwyczajny rozpuszczony w alkoholu może obniżyć skuteczność leków antykoncepcyjnych. Ze względu na brak badań dziurawca nie poleca się kobietom w ciąży i matkom karmiącym.

Preparaty z dziurawca – nalewka, napar, macerat olejowy

Dziurawiec zwyczajny w formie wyciągów czy naparów uchodzi za bezpieczny suplement i można korzystać z niego m.in. przy dolegliwościach układu pokarmowego. Nadaje się także do przemywania skóry przy różnych, drobnych dolegliwościach (nie w czasie letnich upałów!). Warto także pić go z niektórymi ziołami, dla synergicznego działania. Przykładem jest Mieszanka ziołowa wspierająca zdrową skórę Olini, oprócz ziela dziurawca zawierająca m.in. kwiat nagietka, kłącze pięciornika i ziele buzdyganka.

Dawkowanie i formy preparatów

Napar z dziurawca warto pić na raty, np. po pół szklanki dwa razy dziennie. Podobnie dawkuje się mieszanki ziołowe zawierające ziele dziurawca. Maceraty olejowe są stosowany zewnętrznie, np. do rozluźnienia mięśni. Formy oparte na bazie alkoholu najbezpieczniej wykorzystuje się w monoterapii (tj. gdy nie łączy się z lekami). Średnio dziurawiec stosuje się 2-4 tygodni, później zaleca się odstawić go na 1-2 tygodnie. Dokładna częstotliwość i dawkowanie zależą jednak od indywidualnych uwarunkowań organizmu, rodzaju schorzenia, a także formy suplementu.

Kiedy zbierać i jak suszyć dziurawiec?

Dziurawiec zwyczajny zbiera się w początkowej fazie kwitnienia, najczęściej od połowy czerwca do połowy lipca. Przekwitające ziele (z częściowo wykształconymi nasionami) znacznie traci na wartości (gorszy skład). Zaleca się wybierać miejsca oddalone od dróg natężonego ruchu i terenów uprzemysłowionych. Surowiec zielarski szybko suszy się w miejscach naturalnych: przewiewnych, suchych, wolnych od nasłonecznienia. Można go także suszyć w suszarkach ogrzewanych (w temperaturze do 40ºC).

Źródła: 

1. https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net/38030186/26_Jadwiga_Waniakowa-libre.pdf?1435604410=&response-content-disposition=inline%3B+filename%3DNazwy_dziurawca_zwyczajnego_Hypericum_pe.pdf&Expires=1734768914&Signature=G8WOpXjJm~2H1Ab6oDVbUTwKt-Crh1mzjifcWH~afWEAYeq9SJl0ouGyaZvT~eVLCK-Sx3fSHNJJXgROymry8lIk1u87mr3vkts85oCzTX4DKtXliLWyqKmaDhCkt821NHipCGS7ihbpsn10dfs9QFyHA87UyCo~xOWeItbAscGS5eEpLCY54h56TsU7uPXc7kRdwVpdYlO~LNfg6ffd94mEqHT0GWZyaLylyL6Ztfj1jz-DeI6TJVbm9hxH7HPFnTlEer4ic0oVAZXmAFzHR3ic19SWLp4hC4IbCc3lGHnQZKIWiNOhtil0CF~p0ggSUKwg3JeN34rAHBomCWeUZA__&Key-Pair-Id=APKAJLOHF5GGSLRBV4ZA
2. http://postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2017/12/pf_2017_215-222.pdf
3. https://roczniki.pzh.gov.pl/Zawartosc-Ca-Mg-Fe-i-Cu-w-wybranych-gatunkach-ziol-i-ich-naparach,181919,0,1.html
4. https://lekwpolsce.pl/post-634fa6de249e6
5. https://www.researchgate.net/profile/Jan-Mieszkowski/publication/235418254_Quercetin_-_structure_function_and_clinical_usage/links/5819169308aee7cdc685e822/Quercetin-structure-function-and-clinical-usage.pdf
6. https://www.monz.pl/Rosliny-lecznicze-wspomagajace-terapie-stresu-nerwic-i-depresji,136162,0,1.html
7. https://www.gedeonrichter.pl/ostroznie-z-dziurawcem/

Autor:

Mgr inż. Michał Mazik
Absolwent ogrodnictwa ze specjalizacją roślin przyprawowych i leczniczych na Uniwersytecie Przyrodniczym w Lublinie. Piszący ogrodnik i zielarz. Zajmował się zielenią ozdobną w USA, sadami owocowymi w Anglii i we Włoszech, zakładał ogrody w Polsce. Współpracował z holenderskimi firmami ogrodniczymi jako ekspert ds. roślin. Autor kilkudziesięciu książek o tematyce związanej z ogrodami, ziołolecznictwem i zdrowym żywieniem, w tym "Dary pszczół" (Ergos 2019).