Dieta cukrzycowa w ciąży - najważniejsze zasady

Paulina Górska

Definicja cukrzycy ciążowej: Co to jest i jakie są jej objawy?

Cukrzyca ciążowa (w skrócie GDM od angielskich słów gestational diabetes mellitus) to zaburzenia tolerancji węglowodanów, które są po raz pierwszy rozpoznawane w ciąży lub rozwijają się w jej trakcie. Według klasyfikacji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) jest to jedna z głównych form zaburzeń metabolicznych węglowodanów (zaraz obok cukrzycy typu I i II). 

Ryzyko cukrzycy ciążowej jest większe u kobiet, które:

• są po 35. roku życia;
• chorują m.in. na zespół policystycznych jajników, nadciśnienie tętnicze;
• mają nadwagę lub otyłość;
• wcześniej urodziły dziecko z wysoką masą urodzeniową (powyżej 4 kg);
• mają przypadki cukrzycy typu II w rodzinie;

Diagnostyka cukrzycy ciążowej: Jakie badania są potrzebne?

Skąd masz wiedzieć, że niepokojące objawy świadczą o GDM i powinnaś wdrożyć jadłospis diety cukrzycowej? Podstawą diagnostyki cukrzycy ciążowej są badania stężenia glukozy we krwi. Pierwsze takie badanie, które polega na oznaczeniu stężenia glukozy we krwi na czczo powinno być zlecone przez ginekologa jako rutynowe badanie już we wczesnej ciąży. Pamiętaj, żeby odpowiednio się do niego przygotować – przerwa między posiłkiem a wykonaniem badania powinna wynosić 8-10 godzin (ale nie więcej).

Jeśli wyniki badania stężenia glukozy we krwi na czczo są nieprawidłowe (tj. >92 mg/dl) i masz przynajmniej 1 czynnik ryzyka cukrzycy w ciąży (np. otyłość) konieczne jest wykonanie jeszcze jednego badania. Jest to test doustnego obciążenia 75 g glukozy (75 g OGTT). W przypadku prawidłowego wyniku należy wykonać go ponownie na późniejszym etapie ciąży (między 24. a 28. tygodniem). 

Jak dieta może wspierać profilaktykę cukrzycy ciążowej

Zdrowa dieta odgrywa ważną rolę zarówno w leczeniu, jak i zapobieganiu cukrzycy ciążowej. Już na etapie planowania dziecka warto zadbać o zdrowe nawyki żywieniowe. Dzięki temu po zajściu w ciążę będzie Ci łatwiej i prawdopodobnie nie trzeba będzie wprowadzać dużych zmian w jadłospisie.

Odpowiednio zbilansowana dieta cukrzycowa w ciąży pomaga utrzymać prawidłową masę ciała, co ma korzystny wpływ na wrażliwość tkanek na insulinę. Ponadto pozwala utrzymać właściwe stężenie glukozy i lipidów we krwi, a także optymalne wartości ciśnienia tętniczego. 

Pytanie, co zrobić, aby dieta wspierała profilaktykę cukrzycy ciążowej? Skonsultuj z dietetykiem kaloryczność jadłospisu, rozkład posiłków w ciągu dnia, a także kwestię ilości węglowodanów i błonnika pokarmowego w diecie. W profilaktyce cukrzycy bardzo ważne jest, żeby węglowodany pochodziły przede wszystkim z produktów o niskim indeksie glikemicznym (IG). Ponadto niezwykle istotne jest dbanie o odpowiednią ilość błonnika pokarmowego w diecie. Jest to składnik, który pomaga utrzymać prawidłową masę ciała i właściwe stężenie glukozy we krwi. 

Rola diety w leczeniu cukrzycy ciążowej

Wyróżnia się dwa typu cukrzycy ciążowej: G1DM i G2DM. W przypadku pierwszego dla uzyskania normoglikemii wystarczy zazwyczaj odpowiednio zbilansowany jadłospis diety cukrzycowej. Z kolei u kobiet z G2DM konieczne jest wdrożenie farmakoterapii.

Skutki cukrzycy ciążowej: Jakie mogą być konsekwencje dla matki i dziecka?

Jakie są skutki cukrzycy ciążowej? GDM może mieć niekorzystny wpływ na przebieg ciąży i rozwój dziecka. We wczesnej fazie ciąży zwiększa ryzyko utraty ciąży i powstania wad wrodzonych. Z kolei w późniejszym etapie może mieć niekorzystny wpływ na rozwój psychoruchowy dziecka.

Wyniki badań naukowych pokazują, że skutkiem cukrzycy ciążowej może być również wcześniactwo, które wiąże się m.in. z infekcjami, niedotlenieniem, zespołem zaburzeń oddychania. Szacuje się, że dotyczy ono nawet 30% ciąż kobiet z GDM [1].

U dzieci kobiet chorych na cukrzycę częściej stwierdza się także różne problemy zdrowotne m.in. zaburzenia wzrostu, wady wrodzone i zaburzenia metaboliczne.

Podstawy diety cukrzycowej w ciąży

Dieta cukrzycowa połączona z odpowiednio dobraną aktywnością fizyczną to podstawa leczenia G1DM. Pytanie, jak powinna wyglądać taka dieta? Poniżej przedstawiamy ogólne zasady oraz wyjaśniamy, na co zwrócić szczególną uwagę, jeśli chodzi o węglowodany i indeks glikemiczny. 

Dieta dla cukrzycy w ciąży: Jakie są jej ogólne zasady i zalecenia?

Zacznijmy od zaleceń dotyczących kaloryczności. Ilość kcal należy dobrać do indywidualnych potrzeb. Tak, aby przyrost masy ciała w ciąży mieścił się w normach. W zależności od tego, jakie było BMI przed zajściem w ciążę zaleca się, aby przyrost masy ciała (w ciągu całej ciąży) wynosił:

• 12,5-18 kg przy niedowadze;
• 11,5-16 kg przy prawidłowej masie ciała;
• 7-11,5 kg przy nadwadze;
• 5-9 kg przy otyłości;

Bardzo ważny jest również odpowiedni rozkład posiłków, który pomaga utrzymać prawidłowe stężenie glukozy we krwi. Cukrzycowa dieta powinna składać się z sześciu do ośmiu posiłków – trzech głównych i od trzech do pięciu zdrowych przekąsek. Odstępy między nimi nie powinny być dłuższe niż trzy godziny. 

Równie istotny jest skład posiłków. Zaleca się, aby unikać tych, które składają się wyłącznie z węglowodanów. W odpowiednio skomponowanym posiłku powinny znaleźć się również produkty będące dobrym źródłem białka i nienasyconych kwasów tłuszczowych (w tym kwasy omega-3 i kwasy omega-6 i 9).

Należy pamiętać również o tym, że zdrowa dieta w czasie ciąży powinna zawierać odpowiednie ilości błonnika pokarmowego. Przynajmniej 25 gramów dziennie, co pomaga w utrzymaniu prawidłowej masy ciała i normoglikemii, a także zapobiega zaparciom. 

Kobieta w ciąży, u której została zdiagnozowana cukrzyca powinna pamiętać również o kontrolowaniu wielkości porcji, ilości spożywanych węglowodanów (w całej diecie i poszczególnych posiłkach – jeśli została wdrożona insulinoterapia należy pamiętać o odpowiednim rozkładzie wymiennik węglowodanowych) oraz spożywaniu posiłków bez pośpiechu.

Ogólne zasady diety w cukrzycy ciążowej można porównać do tych, które obowiązują w diecie śródziemnomorskiej czy DASH. Charakteryzują się one dużą ilością warzyw nieskrobiowych, zwiększeniem ilości produktów o niskim stopniu przetworzenia oraz ograniczeniem żywności, która zawiera węglowodany łatwoprzyswajalne (w tym cukry dodane).

Węglowodany w diecie cukrzycowej

Udział węglowodanów w jadłospisie diety cukrzycowej powinien wynosić około 45% całkowitej ilości energii. Przy czym, jeśli pochodzą one z produktów o niskim indeksie glikemicznym i kobieta spożywa dużo błonnika pokarmowego można zwiększyć tę ilość. 

W przypadku diety ciążowej dla kobiety z cukrzycą niezwykle istotny jest również indeks glikemiczny spożywanych produktów. Zaleca się, aby główne źródło węglowodanów stanowiły produkty o IG<55. Z kolei niezalecane są produkty, które zawierają cukry dodane (w procesie produkcji czy przygotowywania potrawy) oraz wolnych cukrów (np. cukier, napoje owocowe). Niewskazane jest również stosowanie fruktozy jako zamiennika cukru. Jej ilość w jadłospisie nie powinna przekraczać 50 g dziennie.  

Indeks glikemiczny, a dieta cukrzycowa

Mówiąc o diecie w cukrzycy ciążowej nie można pominąć kwestii indeksu glikemicznego. Jest to wskaźnik, który obrazuje jak szybko rośnie stężenie glukozy we krwi po spożyciu konkretnego produktu.

Ze względu na wartość IG produkty dzieli się na te o niskim IG (<55), średnim IG (55-70) i wysokim IG (>70). Dieta ciążowa kobiety z cukrzycą powinna bazować na produktach o niskim IG. Należą do nich m.in. pieczywo pełnoziarniste, kasza gryczana, nasiona roślin strączkowych, fermentowane produkty mleczne o naturalnym smaku, nieskrobiowe warzywa i niektóre owoce.

Co do tych ostatnich pojawia się wiele pytań. Niektóre kobiety zastanawiają się, czy mogą jeść owoce, jeśli chorują na cukrzycę? Tak, o ile wybierają produkty o niskim IG i dbają o odpowiedni skład posiłków. Owoce powinny być podawane z produktami bogatymi w białko i/lub nienasycone kwasy tłuszczowe (np. nasiona chia, orzechy, fermentowane produkty mleczne). Nie zaleca się spożywania ich jako samodzielną przekąskę. Ponadto niewskazane jest spożywanie owoców suszonych dosładzanych cukrem, kandyzowanych czy oblanych polewą czekoladową.

Dieta cukrzycowa w ciąży - czego unikać?

Jakich produktów należy unikać przy cukrzycy ciążowej? Dieta cukrzycowa nie powinna zawierać:

• jasnego pieczywa pszennego (np. kajzerek, bagietek);
• słodkiego pieczywa cukierniczego;
• dżemów, konfitur i marmolad z cukrem;
• słodyczy;
• dań typu fast-food;
• słodkich płatków śniadaniowych;
• słonych przekąsek;
• słodkich napojów gazowanych, napojów energetyzujących, napojów owocowych, ciepłych napojów z cukrem;

Podczas zakupów warto zwracać uwagę na listę składników podaną na opakowaniu. Zdarza się, że z pozoru zdrowe produkty (np. płatki śniadaniowe lub batoniki określane jako „fitness” czy jogurty owocowe) zawierają sporo cukru dodanego. Do produktów, których należy unikać przy cukrzycy należą wszystkie te, które mają w składzie: cukier, syropy, melasy czy słód jęczmienny.

Dieta w ciąży jadłospis 1 trymestr

Ciąża to czas, gdy kobieta nie powinna się przemęczać. W związku z tym przykładowe posiłki, które tu prezentujemy nie są skomplikowane. Nie potrzebujesz dużo czasu i energii, żeby je przygotować.

Przykładowe śniadania:

• chleb żytni na zakwasie z domowym twarożkiem (czyli serem twarogowym wymieszanym z kawałkami rzodkiewki, nasionami słonecznika i ulubionymi przyprawami);
• omlet ze szpinakiem podany z bułką żytnią;
• szybka sałatka z jajkiem na twardo, pomidorkami koktajlowymi, cukinią, rukolą i pestkami dyni z żytnimi grzankami;

Przykładowe obiady:

• dorsz pieczony z warzywami podany z ryżem brązowym;
• bezmięsny gulasz pomidorowy z soczewicą podany z kaszą gryczaną niepaloną;
• pieczona pierś z indyka bez skóry podana z surówką z marchewką i jabłkiem oraz kaszą pęczak;

Przykładowe kolacje:

• cukinia nadziewana komosą ryżową wymieszaną z oliwkami i suszonymi pomidorami;
• zupa krem o smaku marchewkowo-imbirowym;
• sałatka z makaronu pełnoziarnistego z dodatkiem 

Przykładowe drugie śniadania i podwieczorki:

• szybka sałatka truskawkowa ze świeżych truskawek, maślanki, otrębów i siemienia lnianego;
• jogurt typu islandzkiego skyr z płatkami owsianymi, malinami i nasionami chia;
• owsianka na jogurcie kokosowym z kawałkami bananów i płatkami migdałów;

Autorka:

Dietetyk Paulina Górska
Absolwentka kierunku dietetyka na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym (studia I stopnia) i Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu (studia II stopnia). Doktorantka Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. Pasjonatka zdrowego stylu życia, autorka publikacji na temat zdrowego odżywiania, suplementacji i ziołolecznictwa. Właścicielka poradni dietetycznej Kobieca Strona Dietetyki (www.kobiecastronadietetyki.pl).