Kwas foliowy a zdrowie płodu i matki to temat, który jest szeroko omawiany. W 2024 roku ukazało się nowe stanowisko Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP) dotyczące stosowania kwasu foliowego w ciąży, okresie planowania dziecka i karmienia piersią. Sprawdź, co mówią najnowsze zalecenia i jak powinna wyglądać suplementacja dla przyszłych mam i nie tylko!
Spis treści:
Rola kwasu foliowego w ciąży
Kwas foliowy (inaczej witamina B9, folacyna) i jego pochodne należą do grupy folianów. Charakteryzują się one podobną aktywnością biologiczną, ale kwas foliowy jest najlepiej przyswajalnym i stabilnym związkiem z tej grupy.
Witamina B9 ma duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Często podkreśla się, że jego właściwa podaż jest bardzo ważna w przypadku osób planujących dziecko i kobiet ciężarnych. Skupmy się na razie na tej drugiej grupie i odpowiedzmy sobie na pytanie, dlaczego kwas foliowy w ciąży jest tak istotny?
Dlaczego kwas foliowy jest tak ważny dla kobiet w ciąży?
Stosowanie kwasu foliowego w ciąży jest zalecane ze względu na to, że jest to związek potrzebny do powstawania i wzrostu komórek rozwijającego się płodu. Jego niedobór zwiększa ryzyko niezamknięcia się cewy nerwowej, z której powstaje później rdzeń kręgowy i mózg dziecka. Prowadzi to do wad rozwojowych, z których najczęstsze są przepukliny mózgowo-rdzeniowe i bezmózgowie.
Skutki niedoboru kwasu foliowego w ciąży nie ograniczają się wyłącznie do większego ryzyka wad rozwojowych. Choć mówi się o tym rzadziej to niedostateczna podaż witaminy B9 w ciąży zwiększa ryzyko wystąpienia autyzmu, zespołu Downa i wybranych chorób już w życiu dorosłym.
Kwas foliowy a zdrowie matki i rozwój płodu
Suplementacja kwasu foliowego w ciąży jest bardzo ważna zarówno dla zdrowia mamy, jak i rozwoju płodu. Jeśli chodzi o organizm dorosłej kobiety, to witamina B9 jest mu niezbędna do:
- właściwego funkcjonowania układu nerwowego, sercowo-naczyniowego i krwiotwórczego;
- prawidłowego przebiegu procesu tworzenia i dojrzewania krwinek czerwonych;
- przekształcania homocysteiny do metioniny (nadmiar pierwszego z wymienionych związków wiąże się z większym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych, a także poronienia);
- ochrony komórek przed szkodliwym działaniem wolnych rodników, które przyczyniają się do przyspieszenia procesu starzenia i zwiększają ryzyko niektórych chorób;
Mamy już omówioną kwestię dotyczącą kwasu foliowego a zdrowia matki. W takim razie pozostaje jeszcze odpowiedź na pytanie o to, jaki wpływ na rozwój płodu ma witamina B9? Jest ona niezbędna do prawidłowego przebiegu wzrostu i rozwoju komórek. Uczestniczy w produkcji kwasów nukleinowych, które są podstawowym składnikiem DNA w ludzkim organizmie. W związku z tym niedobory prowadzą do zaburzenia tych ważnych procesów, a tym samym zwiększają ryzyko m.in. wystąpienia wad rozwojowych.
Skutki niedoboru kwasu foliowego w ciąży
Dlaczego tyle mówi się o tym, jak ważny jest kwas foliowy w ciąży? W latach 90. ubiegłego wieku zaobserwowano, że jego niedobór ma związek z występowaniem wad wrodzonych. Od tego czasu podkreśla się, że:
Co może stać się, gdy przyszła mama nie zastosuje się do tych zaleceń? Niedobór kwasu foliowego zwiększa ryzyko niezamknięcia się cewy nerwowej i powstania wad wrodzonych (m.in. bezmózgowia – śmiertelnej wady wrodzonej). Wyniki badań wskazują, że zwiększa również ryzyko autyzmu i zespołu Downa.
Niedobór kwasu foliowego powoduje też niedokrwistość megaloblastyczną, spowolnienie syntezy DNA, zahamowanie wzrostu, upośledzenie funkcji układu nerwowego (objawiające się m.in. problemami z zasypianiem i koncentracją), zaburzenia w trawieniu, a także kłopoty z pamięcią.
Suplementacja kwasem foliowym w ciąży
Po takim wstępie dotyczącym roli kwasu foliowego w ciąży chyba nie ma już wątpliwości, że jest on ważny zarówno dla zdrowia kobiety w ciąży, jak i rozwoju płodu. Skoro zostało to wyjaśnione, czas na kolejne pytanie – jak wyglądają zalecenia dotyczące dawkowania kwasu foliowego w ciąży?
Jaki kwas foliowy w ciąży? Folian czy kwas foliowy w ciąży?
Kwas foliowy, folian – zdarza się, że są to pojęcia stosowane zamiennie, ale jest to błąd. Kwas foliowy to syntetyczna forma folianów, którą dodaje się m.in. do suplementów diety zalecanych kobietom w ciąży.
Z kolei foliany to określenie, którego używa się w odniesieniu do związków występujących w produktach spożywczych (zarówno pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego).
Skoro źródłem folianów jest dieta to jaki sens ma stosowanie kwasu foliowego w ciąży? Należy pamiętać, że foliany obecne w żywności są bardzo wrażliwe na działanie czynników zewnętrznych: promieni słonecznych, wysokiej temperatury, kwasowości środowiska, tlenu i jonów metali (żelaza i miedzi). W związku z tym zaleca się uzupełnienie codziennej diety o suplementy z kwasem foliowym. Jest on bardziej stabilny, dlatego pomaga pokryć zwiększone zapotrzebowanie na witaminę B9 w ciąży.
Kiedy i ile kwasu foliowego powinny przyjmować kobiety w ciąży?
W 2024 roku PTGiP opublikowało nowe stanowisko na ten temat. Można przeczytać w nim, że kobietom w ciąży zaleca się przyjmowanie 800 µg 5-MTHF, czyli aktywnego kwasu foliowego [1].
Do kiedy brać kwas foliowy w ciąży? Aktualne zalecenia PTGiP mówią o tym, że należy przyjmować go przez całą ciążę, a nawet okres karmienia piersią.
Jak dawkować kwas foliowy w ciąży? Czy 800 mg kwasu foliowego w ciąży wystarczy?
Ile kwasu foliowego w ciąży, czy 800 mg faktycznie wystarczy? Z reguły tak, ale należy pamiętać, że istnieją pewne wskazania do zwiększenia tej ilości. Kobietom otyłym zaleca się, u których poziom folianów wynosi 28 nmol/l zaleca się zwiększenie dawki do 5 mg/dobę (w połączeniu z mio-inozytolem) maksymalnie do 12. tygodnia ciąży. Zwiększenie podaży do 5 mg dziennie rekomenduje się również kobietom, które wcześniej urodziły dziecko z wadą cewy nerwowej [1].
Przy czym należy zaznaczyć tu jedną ważną rzecz. Dawki kwasu foliowego w ciąży nie powinny być dobierane samodzielnie. Zaleca się konsultację z lekarzem, który weźmie pod uwagę wszystkie czynniki decydujące o właściwym stosowaniu kwasu foliowego w ciąży.
Czy możliwe jest przedawkowanie kwasu foliowego w ciąży?
Zapotrzebowanie na kwas foliowy w ciąży jest większe, ale nie oznacza to, że kobieta spodziewająca się dziecka może przyjmować go bez umiaru. Nadmiar witaminy B9 również jest szkodliwy.
Długotrwałe przyjmowanie zbyt dużych dawek syntetycznego kwasu foliowego może zwiększać ryzyko rozwoju autyzmu, alergii pokarmowych czy astmy u dziecka. W jednym z badań zaobserwowano, że bardzo wysokie stężenie kwasu foliowego (tj. ≥60,3 nmol/l) w osoczu kobiety ciężarnej wiązało się z 2,5-krotnym wzrostem ryzyka autyzmu u dziecka [2].
Kwas foliowy w diecie przyszłej mamy
Znasz już odpowiedź na pytanie o to, do kiedy brać kwas foliowy i wiesz, jak wyglądają zalecenia dotyczące dawkowania. W takim razie czas porozmawiać o diecie, która współgra z suplementacją. Sprawdź, w jakich produktach znajdziesz najwięcej witaminy B9 i jak zwiększyć jej podaż w diecie przy zwiększonym zapotrzebowaniu w ciąży?
Pokarmy bogate w kwas foliowy: gdzie jest najwięcej?
Zapotrzebowanie na kwas foliowy w ciąży jest większe. Dzienne zalecane spożycie w tym okresie wynosi 600 µg. Dla porównania w przypadku kobiet, które nie spodziewają się dziecka jest to 400 µg.
Do produktów najbogatsze w foliany zaliczają się m.in.:
- fasola (szczególnie mung, adzuki i pinto);
- ciecierzyca;
- soczewica (szczególnie czarna i zielona);
- otręby pszenne;
- płatki ryżowe;
- szpinak;
- pietruszka (natka i korzeń);
- żółtko kurzego;
- groch;
- bób;
- sałata rzymska;
- brukselka;
- jarmuż;
- brokuły;
- awokado;
Olej dla mamy Olini bogaty w aktywny kwas foliowy Quatrefolic
Kwas foliowy może być przyjmowany nie tylko w postaci tabletek. W ofercie Olini dostępny jest Olej bogaty w kwas foliowy Quatrefolic, czyli Olej dla mamy. To kompozycja aż pięciu cennych olejów roślinnych (z pestek żurawiny, z nasion chia, słonecznikowego, z wiesiołka i lnianego) wzbogacona o innowacyjny aktywny kwas foliowy Quatrefolic.
Dzięki tak dobranym składnikom Olej dla mamy od Olini stanowi dobre źródło różnorodnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (omega-3 i omega-6), a także aktywny kwas foliowy.
Czym różni się innowacyjny Quatrefolic od syntetycznego kwasu foliowego?
- Jest to aktywna forma, która jest bezpośrednio przyswajana przez organizm.
- Charakteryzuje się wysoką biodostępnością.
- Nie kumuluje się we krwi i całkowicie się wchłania.
Olej dla mamy od Olini jest odpowiedni zarówno dla kobiet planujących ciążę, jak i kobiet w ciąży czy karmiących piersią. W zależności od tego, do której grupy należysz, zwróć uwagę na zalecenia dotyczące dawkowania.
Kobiety, które są na etapie starań o dziecko powinny przyjmować 10 ml oleju, czyli 2 łyżeczki. Większą ilość, bo 20 ml (4 łyżeczki) zaleca się kobietom w ciąży i karmiącym piersią.
Kwas foliowy a dieta ciężarnej: jak zwiększyć podaż?
Jak zwiększyć podaż folianów wraz z dietą przy większym zapotrzebowaniu na kwas foliowy w ciąży? Oto kilka praktycznych wskazówek!
- Włącz nasiona roślin strączkowych do diety. Zalecana ilość to przynajmniej 2 porcje tygodniowo. Przy czym pamiętaj o moczeniu, zasadach dotyczących gotowania i przyprawiania, które zmniejszają ryzyko wzdęć po strączkach.
- Sięgaj po zielone warzywa liściaste. Dorzuć świeże liście do sałatki, obiadu czy koktajlu. Użyj świeżej natki pietruszki do doprawiania swoich posiłków.
- Rób domowe masełka z awokado. Może być to najprostsze masełko z dodatkiem odrobiny soli i soku z cytryny, które świetnie sprawdza się jako „smarowidło” do pieczywa.
- Wzbogać owsiankę lub koktajl o owoce, które są źródłem folianów. Zaliczają się do nich m.in. kiwi, pomarańcze i maliny.
- Dodawaj otręby pszenne do omletu, pełnoziarnistych naleśników czy panierki do chudego mięsa.
Pamiętaj też o właściwym przechowywaniu i obróbce produktów bogatych w foliany. Witamina B9 jest wrażliwa na działanie wysokiej temperatury, dlatego jedz produkty będące jej źródłem na surowo lub po krótkiej obróbce termicznej (jednym słowem zwróć uwagę na to, żeby nie rozgotować brokuła, brukselki czy strączków).
Kwas foliowy przed ciążą i po porodzie
Do kiedy brać kwas foliowy w ciąży? Najnowsze zalecenia PTGiP mówią o tym, że należy suplementować go przez całą ciążę. Jednak to nie wszystko. Suplementacja zalecana jest również kobietom planującym dziecko, a także karmiącym piersią.
Kwas foliowy a planowanie rodziny: czy kwas foliowy pomaga zajść w ciążę?
Planujesz dziecko i zastanawiasz się, kiedy przyjmować kwas foliowy? Jeśli już jesteś na etapie starań nie powinnaś zwlekać z rozpoczęciem suplementacji. Eksperci z PTGiP podkreślają, że przyjmowanie kwasu foliowego należy rozpocząć przynajmniej 12 tygodni przed planowaną koncepcją (dotyczy to również mężczyzn).
Jest to bardzo ważne ze względu na profilaktykę wad cewy nerwowej, ale nie tylko. Niedobór kwasu foliowego może prowadzić do hiperhomocysteinemii, która ma negatywny wpływ na implantację zarodka, a także przebieg ciąży.
Kwas foliowy jest niezbędny do prawidłowej pracy układu nerwowego. Jego niedobór objawia się m.in. ciągłym zmęczeniem czy obniżeniem nastroju, które mogą pośrednio wpływać na powodzenie starania się o dziecko.
Warto wspomnieć jeszcze o związku pomiędzy właściwą podażą kwasu foliowego a płodnością męską. Eksperci z PTGiP nie bez powodu wskazują na potrzebę suplementacji również w przypadku panów. Wyniki badań naukowych wykazały, że suplementacja kwasu foliowego może mieć pozytywny wpływ na jakość nasienia [1, 3].
Kwas foliowy a karmienie piersią: czy jest potrzebny?
Kwas foliowy a karmienie piersią – jak wyglądają zalecenia dotyczące suplementacji w czasie laktacji? Zgodnie z najnowszym stanowiskiem PTGiP kobiety karmiące piersią powinny przyjmować 800 µg 5-MTHF, czyli aktywnego kwasu foliowego [1].
Kontynuowanie suplementacji jest zalecane ze względu na zapewnienie prawidłowej metylacji. Wpływa ona na wiele ważnych procesów zachodzących w ludzkim organizmie m.in. odbudowę i wytwarzanie DNA, produkcję melatoniny (tzw. hormonu snu), regulację stanów zapalnych czy powstawanie nowych komórek w organizmie.
Co więcej, kwas foliowy przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, sercowo-naczyniowego i odpornościowego.
Kwas foliowy po porodzie: jak długo brać?
Wiesz już, ile kwasu foliowego w ciąży powinnaś przyjmować. Jednak, czy wiesz, jak długo po porodzie kontynuować suplementację? Eksperci z PTGiP zalecają, aby brać suplementy diety przez cały okres karmienia piersią [1]. W związku z tym nie powinnaś przerywać suplementacji tak długo, jak karmisz dziecko.
Co do dłuższego przyjmowania suplementów diety z kwasem foliowym warto skonsultować się z lekarzem. Specjalista weźmie pod uwagę Twoje wyniki badań i nawyki żywieniowe, a następnie przedstawi indywidualne zalecenia.
[1] https://www.ptgin.pl/sites/scm/files/2024-03/Foliany%20-%20Stanowisko%20Ekspert%C3%B3w%20PTGiP%20-%20final.pdf (dostęp: 21.06.2024)
[2] Raghavan R, Riley AW, Volk H, Caruso D, Hironaka L, Sices L, Hong X, Wang G, Ji Y, Brucato M, Wahl A, Stivers T, Pearson C, Zuckerman B, Stuart EA, Landa R, Fallin MD, Wang X. Maternal Multivitamin Intake, Plasma Folate and Vitamin B12 Levels and Autism Spectrum Disorder Risk in Offspring. Paediatr Perinat Epidemiol. 2018 Jan;32(1):100-111.
[3] Vanderhout, Shelley M., et al. "Nutrition, genetic variation and male fertility." Translational andrology and urology 10.3 (2021): 1410.
[4] Cieślik, Ewa, and Anna Kościej. "Kwas foliowy–występowanie i znaczenie." Problemy Higieny i Epidemiologii 93.1 (2012): 1-7.
[5] Czeczot, Hanna. "Kwas foliowy w fizjologii i patologii." Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej 62 (2008).
[6] Banyś, Karolina J., Monika W. Knopczyk, and Barbara Bobrowska-Korczak. "Znaczenie kwasu foliowego dla zdrowia organizmu człowieka." Farmacja Polska 76.2 (2020): 79-87.
Autorka:
Dietetyk Paulina Górska
Absolwentka kierunku dietetyka na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym (studia I stopnia) i Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu (studia II stopnia). Doktorantka Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. Pasjonatka zdrowego stylu życia, autorka publikacji na temat zdrowego odżywiania, suplementacji i ziołolecznictwa. Właścicielka poradni dietetycznej Kobieca Strona Dietetyki (www.kobiecastronadietetyki.pl).
