Kurkuma znana także jako ostryż długi (Curcuma longa) jest ceniona jako przyprawa i naturalny barwnik do potraw, np. ryżu czy makaronu. Nie można jednakże zapominać, że regularne korzystanie z niej, także w formie suplementu, daje wiele korzyści dla organizmu. Na co pomaga kurkuma? W jaki sposób z niej korzystać?
Spis treści:
Czym jest kurkuma?
Kurkuma to egzotyczna roślina uprawiana w tropikalnych regionach świata. Największe znaczenie ma w krajach azjatyckich, zwłaszcza w Indiach i Chinach. Potocznie nazywa się ją „szafranem indyjskim”. Jest spokrewniona z imbirem. W celach leczniczych i przyprawowych wykorzystuje się kłącze kurkumy. Gatunek ma pewne walory dekoracyjne (duże liście, różowe kwiatostany) i jest uprawiany także jako roślina ozdobna.
Historia i pochodzenie kurkumy
W krajach azjatyckich kurkuma jest uprawiana od kilku tysięcy lat. Do Chin dotarła prawdopodobnie 700 lat p.n.e. Jest jednym z najważniejszych gatunków w medycynie ajurwedyjskiej. Najczęściej „łączy się” ją z Indiami. Słynny XV-wieczny odkrywca, Vasco da Gama nazwał przyprawę „złotem Indii” (1). Wcześniej Marco Polo promował kurkumę jako roślinę jadalną o podobnym zastosowaniu co szafran uprawny. W średniowieczu wykorzystywano ją właśnie jako zamiennik dla trudniejszej do pozyskania i tym samym znacznie droższej przyprawy. Dziś uprawa kurkumy jest rozpowszechniona w wielu regionach świata, np. w Australii, ale wciąż największym producentem są Indie (ok. 80% globalnej produkcji).
Ostryż długi jako źródło kurkumy
Kurkuma to rodzaj obejmujący ponad 100 gatunków, wiele z nich ma właściwości lecznicze. Jednakże właśnieCurcuma longa jest najpowszechniejsza i najbardziej wartościowa jako przyprawa, a także naturalny lek. To najlepsze źródło głównego związku aktywnie czynnego – kurkuminy. Oczywiście można korzystać również z dobrodziejstwa innych gatunków, np. ostryżu cytwarowego (Curcuma zedoaria), nazywanego kurkumą plamistą.
Kurkumina – kluczowy składnik kurkumy
Kurkuma zawiera wiele związków aktywnie czynnych, w tym olejki eteryczne (ar-turmeron, α-turmeron i β-turmeron). Ponadto to skarbnica węglowodanów, białka, soli mineralnych (wapń, żelazo, potas i sód) oraz witamin (tiamina, ryboflawina, niacyna i kwas askorbinowy). Jednakże najważniejsze są związki polifenolowe (polifenole), nazywane kurkuminoidami stanowiące 3-5% składu (2). Najcenniejszym przedstawicielem grupy jest kurkumina. Co ciekawe, cząsteczki kurkuminy po raz pierwszy wyizolowano z kłączy w 1815 roku. Niecały wiek później polskim badaczom udało się ustalić strukturę przestrzenną powyższego związku bioaktywnego.
Kurkuma – właściwości
Przez lata badań wykazano szerokie prozdrowotne właściwości kurkumy, za co w głównej mierze odpowiadają kurkuminoidy. Pomaga organizmowi na wielu obszarach i jest traktowana jako „wszechlek”. Jakie kurkuma ma działanie?
Kurkuma - właściwości przeciwzapalne i przeciwutleniające
Kurkuma wykazuje właściwości przeciwzapalne, może być nawet wykorzystywana do leczenia przewlekłych chorób przeciwzapalnych. Mechanizm działania polega na hamowaniu stanu zapalnego indukowanego przez TPA, blokowaniu aktywności enzymów z grupy cyklooksygenaz i hamowaniu reaktywnych form tlenu (3). Najważniejsze jest, że sprawdza się przy różnorodnych stanach zapalnych. Pewien wpływ na skuteczność mają również właściwości przeciwutleniające kurkumy.
Przeciwnowotworowe właściwości kurkumy
Kurkuma zapobiega tworzeniu się związków, które inicjują niszczenie DNA komórkowego. Dlatego w praktyce zapobiega wielu procesom destrukcyjnym zachodzącym w organizmie, np. przerzutom zmian nowotworowych (4). Właściwości antynowotworowe kurkumy obejmują m.in. hamowanie raka trzustki.
Kurkuma - działanie neuroprotekcyjne i przeciwdepresyjne
Neuroprotekcyjne działanie kurkuminy jest istotne m.in. w przypadku choroby Alzheimera i choroby Parkinsona. Pozwala na zmniejszenie stężenia związków neuroprotekcyjnych (ich podwyższony poziom spowodowany jest nagromadzeniem mutacji w obrębie DNA mitochondrialnego) (5). Prozdrowotne właściwości kurkumy obejmują zwiększanie poziomu dopaminy i serotoniny, co poprawia nastrój, ogranicza stres i może zapobiec depresji lub łagodzić jej objawy.
Działanie odchudzające i oczyszczające kurkumy
Przyprawy, w tym kurkuma odgrywają dużą rolę w zwalczaniu nadwagi i otyłości. Trzeba jednak traktować to jako metodę wspomagającą (dla diety i aktywności fizycznej). Jak działa kurkuma? Związki zawarte w kłączu przyspieszają przemianę materii. Szybszy metabolizm przekłada się na efektywniejsze spalanie kalorii, a tym samym zwiększa szansę na redukcję tkanki tłuszczowej. Jednocześnie w ten sposób oczyszcza się organizm, usprawniając usuwanie toksycznych produktów przemiany materii.
Wpływ kurkumy na poziom cukru we krwi i cholesterol
Kurkuma wpływa m.in. na obniżenie „złego” cholesterolu i poziomu cukru we krwi. Jednocześnie hamuje agregację płytek krwi. Tym samym ogranicza ryzyko wystąpienia groźnych chorób układu krwionośnego, na czele z miażdżycą.
Kurkuma z piperyną - jak piperyna zwiększa wchłanianie kurkuminy?
Przyjmowanie kurkuminy (w różnorodnej formie) często łączy się z piperyną, zwłaszcza w diecie odchudzającej. Piperyna dodatkowo pobudza trawienie, co zwiększa efekt. W praktyce jednak jej znaczenie jest znacznie większe, gdyż poprawia przyswajalność kurkuminy (ograniczenie strat).
Dlatego oba związki warto łączyć, niezależnie od obranego celu, także ku ogólnej poprawie wydolności i zdrowotności organizmu. Jest to tyle istotne, że kurkuminy są tylko w niewielkiej, wręcz śladowej ilości wchłaniane przez organizm, a większość jest wydalana, głównie z kałem. Badania wykazały, że przyswajalność kurkumy zwiększa się również przy łączeniu z tłuszczami, np. olejem lnianym (6).
Kurkuma – zastosowanie
Kurkuma ma zastosowanie głównie jako suplement diety, przyprawa, a także naturalny barwnik do potraw. W zależności od wykorzystania korzysta się z różnych postaci – od zmielonej przyprawy po świeże kłącze, tabletki i soki.
Jak stosować kurkumę w kuchni?
Kurkumę stosuje się w kuchni m.in. do barwienia makaronów, ryżu i ciasta do naleśników (czy gofrów) na żółto/pomarańczowo. Ponadto nadaje się do przyprawiania sosów, zup, a także napojów (soków, smoothie, koktajli, latte). Świeże, rozdrobnione kłącza kurkumy dodaje się do sałatek. Warto pamiętać, że kurkumę używa się w niewielkiej ilości, gdyż ma lekko gorzkawy smak i może zdominować smak danej potrawy czy napoju. Stosuje się ją pod koniec przygotowywania potraw (o ile nie służy jako barwnik – wtedy sypie się ją na początku, np. od razu po zagotowaniu wody z makaronem). Najlepiej dodawać ją do napojów, które lekko ostygły, wtedy nie traci właściwości odżywczych i leczniczych. Kurkuma wchodzi w skład mieszanek przypraw. Jest jednym z najważniejszych składników curry.
Kurkumę znajdziesz w dwóch produktach Olini:
- Zakwas z buraków z cytryną, kurkumą i imbirem
- Zakwas złocisty (z żółtych buraków) z kurkumą
Przepis na złote mleko
Złote mleko to napój popularny na całym świecie, najczęściej stosowany jako środek wspomagający odporność i odchudzanie. Przyrządzenie jest bardzo łatwe.
- 250-300 ml mleka (dowolnego: od tradycyjnego krowiego, po kozie czy sojowe) podgrzewa się nie doprowadzając do wrzenia.
- Następnie należy dodać dwie łyżeczki zmielonej kurkumy, łyżeczkę startego imbiru, pół łyżeczki cynamonu i odrobinę pieprzu.
- Napój dokładnie miesza się, a następnie odstawia do lekkiego ostygnięcia.
- Można dodawać miód i inne przyprawy – dla poprawienia smaku czy gęstości.
Skład i proporcje poszczególnych składników w złotym mleku są różne, zależnie od przepisu. Można dodawać własne, „zdrowe” składniki. Cecha wspólna: złote mleko bazuje na kurkumie, imbirze i cynamonie. Tych przypraw nie powinno zabraknąć.
Kurkuma – przeciwwskazania
Kurkumę jako przyprawę (w małych ilościach) można stosować bez obaw (unikać jej powinny jedynie kobiety w ciąży).
Natomiast regularną, codzienną suplementację należy wcześniej skonsultować z lekarzem. Dotyczy to matek karmiących, a także osób przyjmujących leki (na stałe).
Nie stosuje się kurkumy przy aplikacji leków przeciwzakrzepowych, gdyż rozrzedzając krew nasila ich działanie. Może wchodzić także w interakcję z lekami przeciwdepresyjnymi i innymi.
Długotrwałe, nadmierne stosowanie kurkumy może powodować skutki uboczne, takie jak mdłości, biegunka i zgaga. Działanie kurkumy jest ogólnie uznawane za bezpieczne, ale zawsze należy zachować zdrowy rozsądek.
Źródła:
- https://wszechswiat.ptpk.org/index.php/wszechswiat/article/view/344/223
- http://www.phie.pl/pdf/phe-2015/phe-2015-2-414.pdf
- https://www.czytelniamedyczna.pl/2543,kurkuma-jako-lek-przeciwzapalny-i-przeciwnowotworowy.html
- http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2015/08/pf_2015_102-106.pdf
- https://postepybiochemii.ptbioch.edu.pl/index.php/PB/article/view/472/1175
- https://www.researchgate.net/profile/Jagoda-Kepinska-Pacelik/publication/351883339_Ostryz_barwierski_Curcuma_longa_L_-_zrodlo_kurkuminy_wykorzystanie_w_przemysle_spozywczym_i_medycynie/links/60b6896ba6fdcc476bde5851/Ostryz-barwierski-Curcuma-longa-L-zrodlo-kurkuminy-wykorzystanie-w-przemysle-spozywczym-i-medycynie.pdf
Autor:
Mgr inż. Michał Mazik
Absolwent ogrodnictwa ze specjalizacją roślin przyprawowych i leczniczych na Uniwersytecie Przyrodniczym w Lublinie. Piszący ogrodnik i zielarz. Zajmował się zielenią ozdobną w USA, sadami owocowymi w Anglii i we Włoszech, zakładał ogrody w Polsce. Współpracował z holenderskimi firmami ogrodniczymi jako ekspert ds. roślin. Autor kilkudziesięciu książek o tematyce związanej z ogrodami, ziołolecznictwem i zdrowym żywieniem, w tym "Dary pszczół" (Ergos 2019).
